Tevhid ve Tarihi Seyri - Tasavvufi Bir Anlatı

Tasavvuf geleneğinde tevhid, sadece inanç düzeyinde Allah’ın birliğini kabul etmekle sınırlı kalmayıp, manevi seyrin nihai hedefi ve hakikatin idraki olarak tanımlanmıştır. Tarihsel süreç içerisinde tevhid kavramı; vahdet, aşk, marifet gibi kavramlarla ilişkilendirilmiş, farklı dönemlerde çeşitli yorum ve anlam genişlemelerine uğramıştır. Bu bağlamda tevhid, bir yandan itikadi duyarlılıklarla açıklanırken, diğer yandan keşf ve müşahede yoluyla ulaşılan manevi derecelerle derinlik kazanmıştır.
Tasavvufun erken dönemlerinden itibaren gelişen kavramsal yapı içerisinde tevhid, hâl ve makam sisteminin merkezinde yer almış; fena, beka, sahv, cem gibi aşamalarla birlikte düşünülmüştür. Tevhidî anlayış, sufîlerin kendi içsel deneyimlerine dayanarak şekillendirdikleri bir kavram olarak, farklı coğrafya ve dönemlerde çeşitli yorumlarla ifade edilmiştir. Bu süreçte tasavvuf literatürü, terimlerin sistematik açıklamalarına yönelmiş; müşahede edilen hakikatlerin betimlenmesine gayret edilmiştir.
Tevhid, aşkın bir hâl olarak yalnızca zihinsel değil, kalbî ve ruhsal bir dönüşüm sürecinin sonucu olarak değerlendirilmiştir. Makamlar arası geçişlerde tevhid anlayışı daha da derinleşmiş ve nihai anlamını, tüm ayrılıkların aşıldığı bir birlik şuuru içerisinde kazanmıştır. Bu nedenle tevhid, hem bireysel bir manevî yolculuk hem de tasavvufi düşüncenin temelini oluşturan merkezi bir kavramdır.