Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri

Tekkelerin toplum hayatındaki rolü incelendiğinde, bu müesseselerin birer kolej, medrese ve teknik üniversite gibi fâaliyet gösterdikleri, kendi prensiplerine göre kıvama geldiğine inandıkları kimseleri "irşad izni" ile cemiyet içerisine salarak halkla iç içe bir anlayışla toplumu yön­lendirme ve kendi fikir mihverine mâletmeye çalıştıkları anlaşılmaktadır.

Tecanüsten mahrum cemiyetin her kademesine anlayacakları dilden İslâm'ı fısıldayan sözü-sohbeti dinlenir sürükleyici şahsiyetler, devlet ve millet hayatının sevk ve idaresinde en mühim rolü oynamışlardır.

İçtimaî hayatın her kademesini kuşatan, her safhasındaki faaliyet­lere ibadet neşvesi veren bu tutum, hasta ziyaretinden devlet idaresine, çırak yetiştirmeden tutun hudut boylarında nöbet beklemeye kadar uzanan bir çizgi içerisinde toplumu tepeden tırnağa kuşatmıştır.

Devletin kuruluş ve yükseliş dönemlerinde tekke ve zaviye demek ak­siyon ruhu ve vazife şuûru ile dopdolu bir tasfiye ve terbiye ocağı demektir.