İslam Eğitim ve Öğretim Geleneğinde Tefsir İlmi

Klasik ve çağdaş dönemlerde telif edilen Tabakâtü’l-müfessirîn ve Tefsir Tarihi türü eserlerde genellikle müfessirlerin hayat hikâyeleri ve tefsir eserleri ön plana çıkarılmıştır. Bununla birlikte, tefsir ilminin eğitim ve öğretim süreçlerine dair hususlar büyük ölçüde ihmal edilmiştir. Oysa müfessirlerin yetişme serüveni ile tefsir metinlerinin ortaya çıkışı, doğrudan ilmî tedrisat ve eğitim ortamlarıyla bağlantılıdır. Dolayısıyla yalnızca müfessirlerin şahsiyeti ve onların eserleri üzerinden inşa edilen bir tefsir tarihi tasavvuru, tabiatı gereği eksik kalmaktadır. İşte bu çalışma, tefsir tarihinin çoğu kez göz ardı edilen boyutunu, yani eğitim ve öğretim süreçlerini ele almaktadır. İlk bölümde tefsir ilminin teorik çerçevesi çizilerek bu alanın ilmî bir disiplin olarak geçirdiği tarihsel süreç ortaya konulmaktadır. İkinci bölümde medreselerin kurumsal bir yapı olarak ortaya çıkışından önceki dönemde tefsir öğretiminin nasıl şekillendiği incelenmektedir. Üçüncü bölümde ise klasik dönem boyunca tefsir dersleri veren âlimler, mensup oldukları ilmî gelenekler dikkate alınarak kategorize edilmektedir. Dördüncü bölüm iki kısma ayrılmakta; ilk kısımda tefsir derslerinin icra edildiği cami, medrese, saray ve tekke gibi mekânlar ele alınmakta, ikinci kısımda ise tedrisatta okutulan eserler popülerlik düzeyine göre tasnif edilmektedir. Beşinci ve son bölümde ise derslerde takip edilen yöntem, ortaya çıkan tartışmalar, yöneltilen sorular ve verilen cevaplar gibi pratik hususlar değerlendirilmekte, ayrıca bu derslerin tefsir eserlerinin teşekkülüne olan etkisi analiz edilmektedir. Sonuç itibarıyla eser, tefsirin bir ilim olarak İslâm ümmeti açısından taşıdığı değeri, tarihsel tecrübenin ışığında ortaya koymayı amaçlamaktadır.