Tehzibü'l-asar'ın İzinde

Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-Taberî (ö. 310/923), İslâm ilim geleneğinde rivayete dayalı eserler telif eden çok yönlü âlimlerden biridir. Taberî, hadis sahasındaki en kapsamlı çalışması olan Tehẕîbü’l-âsâ̱ r’da her bir rivayeti hem isnad hem de metin yönünden ayrıntılı şekilde ele almış; hadislerin illetlerini, tariklerini, fıkıh ve sünnetle ilişkili boyutlarını incelemiş; âlimler arasındaki ihtilaflara delilleriyle birlikte yer vermiş, garîb lafızları açıklamış, bid‘at ehlinin görüşlerini tenkit etmiş ve zahiren çelişkili görülen rivayetleri telif etmeye gayret göstermiştir. Bu çok yönlü bütüncül yaklaşımı, eseri hem rivayet hem de dirayet açısından önemli kılmıştır. Tehẕîbü’l-âsâ̱ r, kaleme alındığı dönemde “başka bir hadis kitabına gerek bırakmayacak” derecede önemli bir eser olarak takdim edilmiştir. Taberî, aşere-i mübeşşere, Ehl-i Beyt, Benî Hâşim ve mevâlîye ait müsnedleri ayrı bölümler halinde toplamış; ancak eser tam olarak tamamlanamamış ve zamanla bazı bölümleri kaybolmuştur. Buna rağmen eser, Endülüs bölgesine erken dönemde intikal etmiş ve burada teşekkül eden şerh
geleneği üzerinde derin etkiler bırakmıştır. İbn Battâl (ö. 439/1047), İbn Abdülber (ö. 463/1071) ve Kâdî İyâz (ö. 544/1149) gibi muhaddisler, şerhlerinde Taberî’nin eserlerine atıfta bulunarak Endülüs şerh geleneğine yön vermişlerdir.
Bilahare eser Şam ve Mısır’a da intikal etmiş ve bu bölgelerde de tesirini sürdürmüştür. Son yıllarda Taberî’nin hadisçiliği ve Tehẕîbü’l-âsâ̱ r üzerine yapılan çalışmalar artsa da, eserin başta Endülüs olmak üzere Şam ve Mısır bölgelerinde oluşan hadis edebiyatı üzerindeki etkisi sistematik biçimde ele alınmamış; ayrıca şârihlerin naklettiği ve Tehẕîbü’l-âsâ̱ r’ın gün yüzüne çıkartılamayan bölümlerinde yer alan rivayetler ilmî olarak değerlendirilmemiştir. Elinizdeki çalışma bu eksikliği gidermeyi amaçlamaktadır.