Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas Bağ-ı Behişt (2 Cilt Takım)

İslam medeniyetinin tesiri altında gelişen klasik Türk edebiyatı, kaynakları bakımından da bu medeniyete sıkı sıkıya bağlıdır. İslam medeniyetinin temel kaynağı ise hiç şüphesiz Kur'an-ı Kerim'dir. Kur'an-ı Kerim, hem fertlerin kendi düşünce dünyasının ve özel hayatının tanziminde, hem de toplumsal hayatın şekillenmesinde tayin edici bir role sahiptir.

Dolayısıyla tarihte İslam medeniyetinin güçlü bir şubesi olmuş Osmanlı toplumunun edebiyatında da Kur'an-ı Kerim'in önemli bir yeri vardır. Kur'an-ı Kerim, klasik Türk edebiyatı mahsullerinin dil, üslûp, tür, konu, remiz ve mazmun bakımından en temel kaynağıdır.

Profan diye nitelenebilecek şiirlerden doğrudan dini meseleler bağlamında yazılmış eserlere kadar hemen hemen bütün klasik Türk edebiyatı mahsullerinde Kur'an-ı Kerim'in tesirini görmek mümkündür. Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas (ö. 1068/1657-58) tarafından telif edilen Bağ-ı Behişt, doğrudan doğruya Kur'an-ı Kerim merkezli manzum bir metin olması bakımından söz konusu tesirin en üst noktasını temsil eden bir numunedir. Bağ-ı Behişt, klasik Türk edebiyatında sınırlı sayıda bulunan manzum tefsirlerin en sistemli ve en hacimlilerinden birisi olması bakımından da önemli bir eserdir.

Bu çalışmada, tespit edilen dört nüshadan hareketle Bağ-ı Behişt'in tenkitli metninin oluşturulması ve bu metnin tafsilatlı incelemesinin yapılması amaçlanmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde Kur'an-ı Kerim'in klasik Türk edebiyatına kaynaklık etmesi meselesi ile ilk Türkçe mealler, tefsirler ve manzum tefsirler konusu ele alınmıştır.

Çalışmanın birinci bölümünde Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas'ın hayatı, edebî kişiliği, tasavvufi kişiliği ve eserleri hakkında ulaşılan bilgilere yer verilmiştir. Bağ-ı Behişt'in nüshaları da yine bu bölümde tanıtılmıştır. Ayrıca Bağ-ı Behişt'teki şiirlerin bir kısmının Şerifi tarafından intihal edilmesi mevzusu da yine bu bölümde değerlendirilmiştir.